Czy Polska zapewnia skuteczną ochronę klimatyczną?
Zły stan środowiska to niestety fakt. Często nie myślimy o tym jak to wpływa na nas i na naszych najbliższych. Na przykład zanieczyszczone powietrze to nie tylko chmura smogu na horyzoncie, ale też realne zagrożenie dla Twojego zdrowia.
Polska przez wszechobecny smog, który stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia nas obywateli stoi przed jednym z najpoważniejszych wyzwań ekologicznych w Unii Europejskiej – problemem zanieczyszczenia powietrza.
Jeśli jesteś rodzicem pewnie wiesz, że dzieci znacznie bardziej niż dorośli narażone są na niekorzystne warunki klimatyczne, częściej doświadczają kaszlu, są bardziej podatne na infekcje i astmę, mają problemy z koncentracją.
W swojej praktyce zawodowej często dostajemy pytanie czy w świetle istniejących w Polsce regulacji prawnych dotyczących ochrony klimatu, jako obywatel, masz możliwość dochodzenia ochrony przed skutkami zmian klimatu od państwa?
Jeśli masz jakiekolwiek pytania, zachęcam Cię do kontaktu ze mną – z przyjemnością na nie odpowiem 😊
Czy nieadekwatne działania Polski w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych naruszają Twoje prawa człowieka?
Tak, naruszają.
Możliwość pozwania państwa z powodu niewłaściwej redukcji emisji gazów cieplarnianych mogła się wydawać dotąd niemożliwa.
Jednak 9 kwietnia 2024 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał przełomowy wyrok, który potwierdził obowiązki państwa w zakresie działań związanych z postępującymi zmianami klimatycznymi, otwierając tym samym możliwość takiego pozwu.
Obywatelki Szwajcarii (w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz przeciwko Szwajcarii) złożyły pozew przeciwko Szwajcarii, twierdząc, że państwo to nie podejmuje wystarczających działań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, co ich zdaniem stanowi naruszenie ich podstawowych praw człowieka.
Konkretnie, skarżące argumentowały, że niewystarczające działania Szwajcarii w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych wpływają negatywnie na ich zdrowie i jakość życia, szczególnie w kontekście rosnących zagrożeń związanych ze zmianami klimatycznymi, takimi jak ekstremalne upały, które są szczególnie szkodliwe dla osób starszych.
Zmiany klimatyczne spowodowane emisją gazów cieplarnianych, wzrost temperatur i częstsze fale upałów mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak przegrzanie organizmu, odwodnienie czy zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych, co bezpośrednio wpływa na prawo do życia oraz na prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
Sprawa ostatecznie trafiła do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka który uznał, że Szwajcaria naruszyła swoje obowiązki wynikające z artykułów 2, 8 i 13 Konwencji o ochronie praw człowieka, nie wdrożywszy odpowiednich środków przeciwdziałających zmianom klimatycznym.
Trybunał podkreślił potrzebę opracowania bardziej skutecznych działań prawnych i regulacyjnych mających na celu złagodzenie skutków zmian klimatycznych, w tym wymogów, które powinny być uwzględniane przez krajowe organy regulacyjne.
Ten wyrok stanowi ważny precedens dotyczący odpowiedzialności państw za ochronę praw człowieka w kontekście globalnych zmian klimatycznych, podkreślając, że działania (lub ich brak) w tej dziedzinie mogą podlegać ocenie w świetle obowiązujących standardów praw człowieka.
Czy Polska musi wziąć pod uwagę wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 9 kwietnia 2024 r. w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz przeciwko Szwajcarii?
Ten wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeciwko Szwajcarii ma znaczenie także dla Polski i Polska powinna wziąć go pod uwagę.
Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka są wiążące przede wszystkim dla państw, przeciwko którym je wydano i państwa te są zobowiązane do wykonania takich wyroków.
Polska nie była stroną tego postępowania, więc nie jest bezpośrednio związana tym wyrokiem.
Nie można jednak ignorować faktu, że reputacja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz ten wyrok mogą wywierać nacisk na państwa europejskie, w tym Polskę, do zintensyfikowania działań na rzecz ochrony klimatu.
Kraje, które do tej pory były mniej aktywne w tym zakresie, w tym Polska, mogą w przyszłości być zobowiązane do wypłacenia odszkodowań.
Po tym wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z pewnością pojawi się więcej podobnych spraw przeciwko innym krajom, w których bierność państwa w zakresie ochrony klimatu danego kraju narusza prawa człowieka.
W sprawach tego rodzaju Europejski Trybunał Praw Człowieka będzie analizować, czy poszczególne państwa opracowały plany osiągnięcia neutralności klimatycznej, ustaliły cele redukcji emisji dwutlenku węgla, oraz czy istnieją konkretne dowody ich realizacji.
Polska powinna więc być odpowiednio przygotowana.
Czy możesz dochodzić swoich praw w polskim sądzie na podstawie polskich przepisów?
Tak, możesz.
W Polsce kwestie związane z ochroną klimatu regulowane są przede wszystkim przez Prawo ochrony środowiska.
Prawo polskie wprowadza również ramy dla planowania i monitorowania działań związanych ze zmianami klimatycznymi, co obejmuje Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu.
Prawo ochrony środowiska jest to główne prawo regulujące ochronę środowiska naturalnego w Polsce.
Wprowadza ono zasady zrównoważonego rozwoju, w tym odpowiedzialność za ochronę atmosfery i walkę z zanieczyszczeniami powietrza.
Prawo to nakłada na przedsiębiorstwa i inne podmioty obowiązek minimalizacji emisji szkodliwych substancji, w tym gazów cieplarnianych.
Prawo ochrony środowiska definiuje zasady ogólne polityki ekologicznej, w tym zasadę zrównoważonego rozwoju, która nakłada na podmioty obowiązek działania w sposób zapewniający zachowanie równowagi ekologicznej i odpowiedzialność za stan środowiska.
Jedną z ważniejszych zasad z ustawy Prawo Ochrony Środowiska jest zasada zanieczyszczający płaci.
Znajduje się ona w art. 7 ustawy Prawo Ochrony Środowiska.
Art. 7. [Zasada „zanieczyszczający płaci”]
Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia.
Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.
Z tej zasady wynika obowiązek pokrywania kosztów naprawy szkód ekologicznych przez ich sprawcę, mając na uwadze interes publiczny.
W praktyce oznacza to, że podmioty odpowiedzialne za zanieczyszczenia są zobowiązane do ponoszenia pełnych kosztów związanych z naprawą wyrządzonych szkód, co sprzyja bardziej zrównoważonemu podejściu do działalności gospodarczej.
Przestrzeganie tej zasady jest istotne dla ochrony środowiska i zapewnienia, że negatywne skutki działalności człowieka są minimalizowane.
Jeśli zatem w Twojej okolicy doszło do wyrządzenia szkód związanych z działalnością człowieka ich sprawca jest zobowiązany do poniesienia kosztów ich naprawy.
Prawo ochrony środowiska przewiduje także możliwość nałożenia administracyjnych kar pieniężnych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska za przekroczenie ilości lub rodzaju gazów i pyłów określonych w pozwoleniach na ich wprowadzanie do powietrza.
Kary te są nakładane w drodze decyzji administracyjnej.
Jeśli doznałeś/doznałaś szkody jako osoba fizyczna na skutek zanieczyszczenia środowiska, możesz pozwać państwo.
Uprawnienie do pozwania państwa zostało przyznane również jednostkom samorządu terytorialnego oraz organizacjom ekologicznym w przypadku szkód stanowiących naruszenie środowiska jako dobra wspólnego.
Art. 323. [Roszczenia przysługującego poszkodowanemu w związku z bezprawnym oddziaływaniem na środowisko]
Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
Art. 324. [Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkodę wyrządzoną w środowisku przez zakład o zwiększonym lub dużym ryzyku]
W razie wyrządzenia szkody przez zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego stosuje się niezależnie od tego, czy zakład ten jest wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody.
Te przepisy mają na celu nie tylko ograniczenie wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery, ale również promowanie nowoczesnych technologii, które mogą zmniejszyć wpływ działalności gospodarczej na środowisko.
Ustawa daje solidne podstawy prawne do egzekwowania od przedsiębiorstw odpowiedzialności za stan atmosfery, a przez to za ogólny stan środowiska naturalnego.
Warto także dodać, że Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu określa krajowe cele w zakresie energii i klimatu na lata 2021-2030.
Plan obejmuje zarówno działania na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych, jak i adaptacji do zmian klimatu.
Stanowi on realizację zobowiązań Polski wynikających z Porozumienia Paryskiego oraz polityki energetyczno-klimatycznej Unii Europejskiej.
Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK) to dokument strategiczny, który mimo iż nie jest aktem prawnym w tradycyjnym rozumieniu (takim jak ustawa czy rozporządzenie), odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polityki energetycznej i klimatycznej Polski.
Ma on moc orientacyjną i koordynującą dla różnych sektorów administracji oraz gospodarki, określając kierunki działań na rzecz transformacji energetycznej i walki ze zmianami klimatycznymi.
Czy Polska wprowadziła system emisji gazów cieplarnianych?
Polska podjęła znaczące kroki w zakresie ochrony klimatu i zarządzania emisjami gazów cieplarnianych.
W ramach tych działań można wymienić dwa kluczowe akty prawne: ustawę o efektywności energetycznej oraz ustawę o odnawialnych źródłach energii.
Ustawa o efektywności energetycznej tworzy kompleksową ramę (framework prawny), która ma na celu nie tylko oszczędność energii i redukcję emisji gazów cieplarnianych, ale również wsparcie dla innowacji technologicznych i transformacji energetycznej w Polsce.
Ustawa ta promuje działania zwiększające efektywność energetyczną, co bezpośrednio przekłada się na redukcję emisji gazów cieplarnianych.
Określa ona m.in. zasady audytów energetycznych, obowiązki w zakresie oszczędzania energii oraz mechanizmy wsparcia dla projektów zwiększających efektywność energetyczną.
Ustawa o odnawialnych źródłach energii reguluje kwestie związane z produkcją energii z odnawialnych źródeł, takich jak energia słoneczna, wiatrowa czy biomasa.
Promuje ona rozwój i wykorzystanie OZE jako sposób na zmniejszenie zależności od paliw kopalnych i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.
Ustawa ta wprowadza system wsparcia dla producentów energii z OZE, które mają na celu zachęcenie do inwestycji w odnawialne źródła energii.
Tworzy ona ramy prawne nie tylko dla producentów i dystrybutorów energii, ale także dla konsumentów i lokalnych społeczności, zachęcając do aktywnego uczestnictwa w transformacji energetycznej Polski w kierunku bardziej zrównoważonego i ekologicznego systemu energetycznego.
Czy Polska zapewnia skuteczną ochronę klimatyczną? Czy masz Konstytucyjne prawo do ochrony klimatu?
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia Ci ochronę w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony klimatu, co jest uznawane w Konstytucji za element prawa do życia w zdrowym środowisku.
Konstytucja Polski w kilku swoich przepisach odnosi się bezpośrednio do ochrony środowiska:
Artykuł 5: Zobowiązuje Rzeczpospolitą Polską do zapewnienia ochrony środowiska jako jednego z podstawowych obowiązków władz publicznych.
Artykuł 68: W paragrafie 4 tego artykułu mówi się, że władze publiczne mają obowiązek zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym skutkom zanieczyszczenia środowiska, co można interpretować jako zobowiązanie do działania na rzecz ochrony klimatu.
Artykuł 74: Wszyscy mają prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma obowiązek dbać o ochronę środowiska.
Konstytucja, jako najwyższe prawo, gwarantuje podstawowe prawa i wolności, w tym prawo do ochrony środowiska, co stwarza solidną podstawę prawną dla osób poszkodowanych przez niewystarczające działania w zakresie ochrony klimatu do dochodzenia swoich praw.
Osoby poszkodowane przez działania lub zaniechania państwa w zakresie ochrony klimatu mogą dochodzić swoich praw na drodze administracyjnej oraz sądowej.
Skargi można kierować do odpowiednich organów administracji publicznej, a w przypadku ich odrzucenia istnieje możliwość odwołania się do sądu administracyjnego.
Polskie sądy administracyjne są uprawnione do oceny, czy działania lub zaniechania państwa naruszają prawa konstytucyjne obywateli oraz czy są zgodne z międzynarodowymi umowami, w tym Europejską Konwencją Praw Człowieka.
W kontekście globalnym, zobowiązania Polski dotyczące zmian klimatycznych są również kształtowane przez jej uczestnictwo w międzynarodowych umowach klimatycznych, takich jak Porozumienie Paryskie, które zobowiązują do ograniczenia wzrostu temperatur i redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Mam nadzieję, że ten artykuł przybliżył Ci Twoje prawa w kontekście zmian klimatycznych i już wiesz, że podobnie jak obywatelki Szwajcarii we sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz przeciwko Szwajcarii (wyrok z 9 kwietnia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka), masz możliwość dochodzenia ochrony swoich praw w polskim sądzie oraz korzystania z przepisów krajowych i międzynarodowych w celu ochrony zdrowia i środowiska.
Zachęcamy Cię do śledzenia naszego bloga, będzie pojawiać się na nim coraz więcej praktycznych informacji o Twoich prawach w kontekście ochrony klimatu😊
Kinga Stanikowska-Jóźwiak
radca prawny
Zdjęcia: Jarosław Ponikowski, Mike Kit