Zmiany klimatyczne wywierają coraz większy wpływ na zasoby wodne w Polsce, co uwidacznia się zwłaszcza w nieregularności dostępności wody i jej jakości.
Polska, będąca krajem o jednym z najniższych wskaźników zasobów wody w Europie, stoi przed poważnymi wyzwaniami w kontekście dostosowania się do tych zmian.
Zagrożenia związane z wodą
Jak wynika z raportu GUS „Polska na drodze zrównoważonego rozwoju”, opublikowanego w 2021 roku[1], Polska zmaga się z niskimi zasobami wody słodkiej przypadającymi na jednego mieszkańca, wynoszącymi około 1,6 tys. m³ rocznie.
Pod tym względem nasz kraj sklasyfikowany jest dopiero na 24 miejscu w Unii Europejskiej, wyprzedzając jedynie Czechy, Cypr i Maltę.
W Polsce występują wszystkie trzy podstawowe kategorie zagrożeń związanych z zasobami wodnymi, tj. niedostateczna jakość wody, konsekwencje niedoboru wody oraz skutki niszczącego nadmiaru wody [2].
Zjawiska powodzi i suszy, choć pozornie przeciwstawne, są ze sobą powiązane, ponieważ oba wynikają z zaburzeń w obiegu wody.
Pojawiające się w Polsce coraz częściej gwałtowne opady powodują szybki spływ wody, co prowadzi do powodzi, ale jednocześnie uniemożliwia wsiąkanie wody w glebę. To sprawia, że w późniejszych okresach, gdy opady nie występują, pojawiają się susze.
Za oczywisty przykład powodzi posłużyć mogą wydarzenia, które miały miejsce we wrześniu 2024 roku w południowych regionach Polski.
W ostatnich latach Polska doświadczyła także kilku znaczących epizodów suszy. Przykładowo, w 2015 roku susza hydrologiczna doprowadziła do rekordowo niskich stanów wód w rzekach, takich jak Wisła w Warszawie, gdzie odsłonięte zostało dno koryta rzeki. Ten niechlubny rekord został wyrównany nomen omen właśnie we wrześniu 2024 roku, gdy zalaniu uległy liczne miejscowości w dolinie Odry i jej dopływów.
Te wydarzenia podkreślają rosnące wyzwania związane z gospodarowaniem zasobami wodnymi w Polsce.
Z kolei jako przykład innej kategorii zagrożeń związanych z zasobami wodnymi można wskazać na śnięcie ryb w Odrze w 2022 roku, które było wynikiem drastycznego pogorszenia jakości wody, spowodowanego m.in. zanieczyszczeniami przemysłowymi i niskim poziomem wód w rzece. Wysoka temperatura sprzyjała zakwitom złotych alg, które wyprodukowały toksyny śmiertelne dla ryb.
Przywołane wydarzenia pokazują konieczność odpowiedzialnego zarządzania wodą.
Obowiązki w tym zakresie są określone w ustawie Prawo wodne, która reguluje działania mające na celu ochronę zasobów wodnych i przeciwdziałanie skutkom zmian klimatycznych.
Odpowiedzialność za zarządzanie zasobami wodnymi
Za zarządzanie wodami w Polsce odpowiada kilka organów państwowych, które zgodnie z przepisami Prawa wodnego współpracują ze sobą, żeby chronić środowisko i reagować na zmiany klimatyczne, takie jak coraz częstsze powodzie czy susze.
Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie to główny organ, który zajmuje się większością spraw związanych z zarządzaniem zasobami wodnymi, w tym m.in. gospodarowaniem wodami, utrzymaniem wód oraz realizacją inwestycji przeciwpowodziowych i przeciwsuszowych. Wody Polskie odpowiadają także za utrzymanie rzek i jezior.
W tych zadaniach na poziomie lokalnym Wody Polskie wspierają jednostki samorządu terytorialnego, które w ramach gminy czy powiatu odpowiadają za mniejsze cieki wodne, w tym rowy melioracyjne, a także za planowanie działań związanych z wodą w swoim regionie.
Z kolei na poziomie województw działania w sytuacjach kryzysowych, takich jak powodzie czy susze, koordynują wojewodowie. Rada Ministrów natomiast przygotowuje ogólnokrajową politykę wodną, opracowuje plany zarządzania wodami w różnych regionach Polski i nadzoruje ich realizację.
To współdziałanie wszystkich tych instytucji, oparte na wzajemnym uzupełnianiu się i wymianie informacji, jest kluczowe, by skutecznie stawić czoła wyzwaniom związanym z ochroną zasobów wodnych i adaptacją do zmian klimatycznych.
Tylko przy sprawnej kooperacji jednostek Wód Polskich, a także organów administracji rządowej i samorządowej możemy liczyć na efektywne zarządzanie wodami, które zapewni ich odpowiednią jakość i dostępność, a także ochroni nas przed negatywnymi skutkami nadmiaru lub niedoboru wody.
Ocena zarządzania zasobami wodnymi w Polsce
Niestety, doświadczenia ostatnich lat wskazują, że instytucje odpowiedzialne za zarządzanie wodami w Polsce borykają się z wieloma trudnościami, które w niektórych przypadkach prowadzą do opóźnień i nieadekwatnych reakcji na sytuacje kryzysowe.
Zdaniem wielu komentatorów przykładem nieprawidłowego zarządzania wodami w Polsce jest powódź we wrześniu 2024 roku, która dotknęła południowe regiony kraju, w tym dolinę Odry i jej dopływów. Skala zniszczeń i liczba osób dotkniętych skutkami powodzi uwidoczniły luki w systemie zarządzania kryzysowego, w tym w koordynacji działań między instytucjami rządowymi i samorządowymi.
Z politycznymi konsekwencjami powodzi musiał zmierzyć się Wojewoda dolnośląski, Maciej Awiżeń, który został odwołany ze stanowiska przez premiera Donalda Tuska. Media sugerowały, że decyzja ta była efektem zarzutów o opóźnione i niewystarczające działania po powodzi, w tym zwłoka w wypłatach pomocy dla powodzian [3].
W kontekście zarządzania wodami w Polsce pojawiły się również kontrowersje dotyczące roli Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Pomimo ogromnej odpowiedzialności, jaka spoczywa na tej instytucji w zakresie ochrony zasobów wodnych i realizacji inwestycji przeciwdziałających powodziom i suszom, pojawiają się postulaty dotyczące likwidacji Wód Polskich. Krytycy wskazują, że nadmierna centralizacja w zarządzaniu wodami oraz problemy z efektywnością niektórych działań tej instytucji utrudniają skuteczne reagowanie na kryzysy wodne.
W kontekście Wód Polskich, wiceminister funduszy i polityki regionalnej, Jacek Karnowski, wyraził opinię, że instytucja ta spowalnia procesy inwestycyjne przez przewlekłe procedury administracyjne. Marszałkowie województw są podzieleni w tej kwestii, ale Karnowski skłania się ku likwidacji Wód Polskich[4].
Przywołane wydarzenia i opinie wskazują na rosnącą krytykę wobec sposobu zarządzania zasobami wodnymi w Polsce oraz na potrzebę rozważenia reform w tym obszarze.
Roszczenia związane z zarządzeniem zasobami wodnymi
Wyzwania w zarządzaniu zasobami wodnymi mogą prowadzić do różnorodnych szkód, za które poszkodowani mogą dochodzić roszczeń wobec odpowiedzialnych podmiotów. Powyższe dotyczy nie tylko skutków powodzi, ale także innych rodzajów zagrożeń wodnych.
W 2024 roku podstawę do ubiegania się o pomoc państwa przez producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych szkody w uprawach rolnych spowodowane wystąpieniem suszy (i innych ekstremalnych zjawisk atmosferycznych) stanowił § 13zze ust. 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Aby skutecznie ubiegać się o odszkodowanie (w kwotach odpowiednio 1000 zł, 500 zł lub 250 zł na 1 ha), należało złożyć wniosek o udzielenie pomocy do właściwego kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Z kolei zanieczyszczenia wód, jak te, które miały miejsce w Odrze w 2022 roku, mogą skutkować choćby roszczeniami przedsiębiorców (zwłaszcza tych, którzy utrzymują stawy hodowlane), rybaków czy wędkarzy. Dochodzenie odszkodowań za katastrofę ekologiczną w Odrze zapowiadał Polski Związek Wędkarski, wskazując na zaniedbania ze strony Wód Polskich. [5]
W sytuacjach, gdy pogorszenie jakości wody wpływa na zdrowie lub uniemożliwia korzystanie z wody do codziennych potrzeb, możliwe jest domaganie się odszkodowania od właściwych organów samorządu terytorialnego.
Nie sposób nie zauważyć, iż zadania państwa i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania nie mają służyć jedynie realizacji usług użytecznych dla społeczeństwa, lecz są aktywnością absolutnie fundamentalną. Dlatego działalność w zakresie dostarczania wody należy traktować jak wykonywanie publicznej, co otwiera drogę do odszkodowań, opartych na przepisie art. 417 Kodeksu cywilnego, dotyczącym odpowiedzialności właśnie za zadania z zakresu sprawowania władzy publicznej.
Jeżeli potrzebujesz wsparcia w uzyskaniu odszkodowania lub w wypełnieniu wniosku o pomoc w związku z suszą, lub powodzią, skorzystaj z naszego formularza kontaktowego.
Piotr Schreiber
radca prawny
Zdjęcia: Damian Siodłak, Krzysztof Płocha
***
Czy można domagać się odszkodowania za niewybudowanie zbiorników przeciwpowodziowych?
Czy będzie możliwe ubieganie się o odszkodowanie za niewybudowanie zbiorników przeciwpowodziowych?
Ziemia kłodzka stanowi jeden z obszarów najbardziej dotkniętych powodzią, która wystąpiła w południowej i zachodniej części Polski.
W ostatnim czasie w przestrzeni publicznej rozpowszechniana była informacja o tym, że państwo ostatecznie zrezygnowało z projektu budowy 9 zbiorników retencyjnych, które mogłyby ochronić mieszkańców Kotliny Kłodzkiej i okolic przed skutkami niszczycielskiego żywiołu [Czytaj dalej…]
***
[1] https://www.gov.pl/web/susza/najnowszy-raport-gus–polska-na-24-miejscu-w-unii-europejskiej-pod-wzgledem-odnawialnych-zasobow-wody-slodkiej
[2] https://nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/view/67/64
[3] https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/wojewoda-dolnoslaski-odwolany-to-skutek-jego-dzialan-po-powodzi/m31t9gy?utm_source=chatgpt.com
[4] https://businessinsider.com.pl/gospodarka/wiceminister-woli-likwidacje-wod-polskich-wskazuje-przyczyne/66s32vj?utm_source=chatgpt.com
[5] https://www.money.pl/gospodarka/wedkarze-beda-domagac-sie-odszkodowan-za-katastrofe-na-odrze-to-polski-czarnobyl-6802390032501312a.html
